Mạng xã hội có thể đầy những nội dung video ồn ào, náo nhiệt, nhưng thứ dễ lan xa nhất lại hoàn toàn câm lặng – những đoạn video có thể xem mà không cần mở tiếng, như những thước phim câm từ cuối thế kỷ 19.
Vậy làm thế nào để video vẫn hay, vẫn lôi cuốn mà không cần đến âm thanh?
Thiết kế cuộn không hồi kết của Facebook, Twitter và Instagram được sinh ra để khuyến khích người dùng lướt không ngắt quãng, để họ có thể “tiêu thụ” nội dung mọi lúc mọi nơi.
Nhưng với những ai đang đi làm bằng xe buýt, có lẽ không gì tệ hơn việc leo lên xe rồi mới nhớ ra mình quên tai nghe. Muốn xem video cho đường xa ngắn lại nhưng không thể mở loa ngoài, chẳng lẽ xem không có tiếng? Tương tự, việc xem video để giết thời gian trong các cuộc họp hẳn là bất khả thi.
Im lặng là vàng
Hàng loạt nghiên cứu từ 2017 đến nay cho thấy quá nửa số video trên Facebook được xem mà không bật tiếng, nhưng cả phía tạo nội dung lẫn người thưởng thức đều rất hài lòng. Nói như The New York Times, đó là vì “chúng ta đang sống trong thời đại vàng của video ‘câm’”.
Một khảo sát trên 5.616 người tiêu dùng Mỹ năm 2019 của Verizon Media cho thấy 69% xem video mà không mở tiếng khi ở nơi công cộng, 25% làm thế ngay cả khi ở một mình. 50% cho biết video có phụ đề rất quan trọng vì họ xem “câm”; 80% sẽ có khả năng xem hết một video nếu có phụ đề. Các con số này cho thấy khi nhiều người xem video khi đang di chuyển hoặc ở nơi công cộng hơn, video có tiếng đã thành thứ yếu so với video “câm”.
Một trong những nhà sáng tạo nội dung sớm nhận ra và khai thác xu hướng này là LADBible – một thương hiệu truyền thông nước Anh chuyên góp nhặt và chia sẻ lại nội dung trên Internet.
Một anh chàng trượt tay vung gậy bóng chày vào chính mặt mình, chó mèo thư giãn trong bồn tắm, pizza làm từ khoai tây chiên, thợ mộc tiện những chiếc bát tròn vo. Tất cả đều có thể xem với volume về 0, trên xe buýt, trong lúc chờ đến lượt khám bệnh, ở chỗ làm hoặc trong lớp học. Chúng cung cấp những khoảnh khắc cá nhân ở không gian công cộng – dù bạn có đến từ đâu, nói bất cứ thứ tiếng nào.
Một video có thể xem mọi lúc mọi nơi, không cần mở tiếng vẫn có thể cười trên Facebook LADBible.
Gợi nhớ phim câm
“Vì nhiều lý do… chúng ta đã chứng kiến tận mắt sự tái sinh của một định dạng truyền thông rất trọng hình ảnh” – James Leo Cahill, giáo sư ngành nghiên cứu điện ảnh của Đại học Toronto (Canada), nói với The New York Times.
Theo giáo sư Cahill, có thể kể đến năm điểm tương đồng giữa video “câm” thời hiện đại và phim câm từ hơn trăm năm trước: (1) Những diễn cảnh ngoạn mục; (2) hình ảnh và cú máy gây sốc; (3) hành động lạ thường trong bối cảnh quen thuộc; (4) chữ – hình kết hợp; và (5) trẻ em, động vật trở thành ngôi sao.
Trước sự ra đời của phim nhựa vào đầu thế kỷ 20, hình thức điện ảnh bấy giờ chủ yếu xoay quanh các clip ngắn, còn được gọi là “điện ảnh của sự chú ý”, một thể loại phim ưu tiên phản ứng xúc cảm và tâm lý của người xem hơn là việc kể chuyện.
Những phim ngắn đầu tiên trong lịch sử ghi danh những “đạo diễn” tiên phong như anh em nhà Auguste hay Louis Lumiere, chủ yếu ghi lại các đoạn diễn đáng chú ý từ sân khấu vaudeville – một thể loại giải trí tạp kỹ phổ biến thời bấy giờ.
Ngày nay, nhiều video “viral” (lan truyền mạnh) cũng làm đúng việc cắt ghép những cảnh đáng chú ý từ các sự kiện, bộ phim, từ đó làm thành các bài đánh giá phim, tổng kết sự kiện, điểm tin và tổng hợp thông tin giải trí… Video sẽ chạy kèm phụ đề, người xem không cần mở tiếng mà vẫn có thể nắm bắt nội dung; vừa tiết kiệm thời gian vừa tiết kiệm pin và tiền mạng.
Các cú máy kỳ ảo, biến đoạn ghi hình bình thường thành phi thường cũng được sử dụng ngày một nhiều – một trong số đó có thể kể đến trend tung điện thoại lên trời để có cú máy “ngoạn mục” mà cộng đồng TikTok từng khởi xướng.
Phim Déjeuner du chat (1897) và video có tên “2 con mèo lịch sự tranh nhau đĩa sữa” (2016) cách nhau hơn trăm năm mà lại rất giống nhau.
Cũng vì chủ trương giảm nhẹ yếu tố kể lể, người làm video hiện nay chuyển sang dùng các “thực tại” (actualities), tức khung cảnh có sẵn, dễ nhận ra. Thông tin bối cảnh thường được đưa ra to, rõ ngay đầu video, vì thế không mất nhiều công giải thích.
Tiêu biểu cho xu hướng này là các phim ngắn có tiêu đề cụ thể của Hãng Edison Studios hồi đầu thế kỷ 20 như What Happened in the Tunnel (Chuyện xảy ra trong hầm xe lửa, 1903) và hậu duệ thế kỷ 21 của nó là các video đầy rẫy trên mạng xã hội ngày nay với tiêu đề theo công thức “Cái cảm giác ấy khi [X]”, với X là những tình huống ai cũng trải qua, chẳng hạn phải thức dậy sớm để đi làm.
Không thể không kể đến việc chèn chữ to, rõ vào phim – một cách làm vốn không hề mới trong lịch sử. Giống như phim câm xưa thường chạy song song cách phân cảnh chữ và hình, video trên Facebook hay Instagram hiện tại cũng đang chèn đầy chữ lên hàng trên, hàng dưới để tự biến mình thành meme (hình/clip chế). Theo Tubular Labs, 22% nội dung video các trang tổng hợp video trên Facebook đi theo công thức “video ngắn + tiêu đề lớn” để nhanh thu hút người xem.
Tuy nhiên, điểm tương đồng dễ nhận ra nhất giữa phim câm và video Facebook hiện đại lại nằm ở những “ngôi sao” bất đắc dĩ: trẻ em và thú cưng. Trong bối cảnh “tắt tiếng”, các đối tượng này tự nhiên tỏa sáng, bởi chúng giao tiếp hầu hết qua các yếu tố phi ngôn từ: động tác, chuyển động và nét mặt.
Lượng nội dung xoay quanh hai đối tượng này trên mạng nhiều đến mức đã trở thành hai thể loại video riêng – trong một rừng các video dàn dựng, sự hồn nhiên và khó đoán của các “ngôi sao” này có một ma thuật khiến người ta khó lòng dứt mắt khỏi.
Trong một bối cảnh nghe – nhìn đang ngày càng thiên lệch về phần nhìn, người ta có thể sẽ bắt đầu thấy những màn hình chật chữ hơn, chiếu những sản phẩm video ngắn, chia nhỏ sức chú ý của người xem thành những miếng bánh nhỏ nhất có thể.
Tương lai của nghe – nhìn có lẽ sẽ nhanh hơn, sáng hơn và chớp nhoáng hơn – và tất cả sẽ diễn ra hoàn toàn im lặng.
Nguồn: Báo tuổi trẻ
